Palenie powieszonego Judasza, wystrzały z broni palnej, dynamitu, pieczone jagnięta, spalona broda duchownego i masa radości – czyli grecka – huczna, wesoła Wielkanoc…
Dlaczego nie ma tutaj wszędzie ozdób wielkanocnych?
Bo wydajemy pieniądze na dynamit….
Paschę w Grecji obchodzi się według kalendarza juliańskiego. Raz na parę lat świętują razem prawosławni i katolicy. Tak jest w tym roku. Kreteńczycy są w dużej mierze wyznania greko- katolickiego i są praktykujący. Tutaj religia naprawdę ma znaczenie. Wielkanoc jest dla nich bardzo ważnym świętem do którego przygotowania zaczynają się z początkiem Wielkiego Postu.
PRZYGOTOWANIA DO WIELKANOCY
Okres przygotowań rozpoczyna święto o nazwie Kathara Deftera (Czysty Poniedziałek), czyli oczyszczanie ciała i ducha. Post trwa w sumie 48 dni – 40 dni, które Chrystus spędził na pustyni i Wielki Tydzień. Tradycja poszczenia w prawosławiu jest o wiele surowsza – Grecy nie tylko nie jedzą mięsa, ale i nabiału.
Na szczęście dla nich, kuchnia grecka jest diametralnie inna niż polska, dlatego w tym czasie na domowych stołach i w tawernach królują owoce morza i warzywa (kalmary, ośmiornice, małże, krewetki, rośliny strączkowe, makarony i oliwki).
WIELKI TYDZIEŃ
WIELKI PONIEDZIAŁEK – rozpoczyna się Wielki Post, nawet niezbyt wierzący Grecy nie zjedzą mięsa ani nabiału w tym tygodniu. Tradycja na Krecie – jest niezwykle ważna.
WIELKI WTOREK – to dzień modlitwy i czytania Biblii. W ten dzień gospodynie przyrządzają ciasteczka – słodkie kuleczki zwane koulourakia.
WIELKA ŚRODA – dzień sprzątania domów. Wieczorem w kościołach odbywa się ceremonia błogosławieństwa Świętego Oleju. Innym zwyczajem jest błogosławienie ziela oregano zanurzonego w wodzie świeconej. Wierzy się, że mikstura ta ma właściwości lecznicze.
WIELKI CZWARTEK – to dzień barwienia jajek, ale tylko na czerwono. To symbol przelanej krwi Chrystusa. W niektórych domach wywiesza się też na balkonach czy w oknach czerwoną tkaninę. Tradycja pochodzi z czasów tureckich. Wtedy to był znak ,że tutaj mieszkają chrześcijanie i przygotowują się do Paschy.
W świątyni kobiety dekorują tradycyjne wyobrażenie grobu Chrystusa zwane – epitaphios – girlandami czerwonych (lub purpurowych) i białych kwiatów ( według tradycji mogą to robić jedynie dziewice, w praktyce zbiera się tłumek greczynek) . W tym czasie kapłani czytają wersety Biblii poświęcone Ostatniej Wieczerzy.
Parafie rywalizują ze sobą w kwestii przystrojenia grobu. W rzeczywistości wygląda to tak, że czasem kilkadziesiąt greczynek usiłuje przeforsować swój pomysł przekrzykując się nawzajem, jest więc bardzoooo głośno – nad wszystkim usiłuje zapanować zdesperowany duchowny. Pokój zapada dopiero koło północy albo i nad ranem….
WIELKI PIĄTEK – to dzień żałoby i ścisłego postu. W zasadzie dozwolone jest jedynie picie wody. Dla mniej wytrwałych pozostają oliwki i chleb. Nie wolno używać oliwy. Grecka telewizja nadaje jedynie religijne firmy i programy informacyjne a programy radiowe są wyciszane. Do południa zamknięte są wszystkie sklepy, urzędy, tawerny i restauracje. Życie zamiera.
Grecy gromadzą się w cerkwiach, żeby wziąć udział w liturgii na pamiątkę zdjęcia ciała z krzyża i złożenia do grobu.
Wieczorem ulicami miast przechodzi procesja z epitafium, na trasie której stoją tłumy wiernych z zapalonymi świecami. Wszystkie świece muszą być ciemnego koloru, bo to dzień żałoby.
WIELKA SOBOTA – SOBOTA ŁAZARZA – dzień ostatnich przygotowań w domach i spotkań w kafenionach, gdzie – głównie mężczyźni życzą sobie wesołych świąt.
Do drzwi domów pukają dzieci, poprzebierane za kolędników, śpiewając przy tym hymn Lazaros.
Wieczorem o 23:00 na Krecie płoną wielkie ogniska, w których tradycyjnie pali się powieszoną kukłę Judasza i rozpoczyna się liturgia zmartwychwstania. Duchowny wychodzi przed świątynię. Rozdaje wiernym Święty Ogień. Ten kto pierwszy zapali świecę od duchownego – będzie w łaskach bożych przez najbliższy rok (czasem dochodzi więc do starć). Kilka lat temu w pobliżu Heraklionu ksiądz podpalił sobie brodę, którą gaszono wodą święconą…
Święty ogień trafia do wiernych z Jerozolimy, gdzie kilka godzin wcześniej odbywa się liturgia dla kościołów prawosławnych – armeńskiego, greckiego i rosyjskiego. Akcja jego dostarczenia to niezwykłe przedsięwzięcie – ogień w ciągu dwóch godzin trafia do każdego zakątka Grecji, nawet odległych wiosek. Wykorzystuje się do tego samoloty, samochody i łodzie.
Formułkę „Chrystus Zmartwychwstał” duchowny odśpiewuje dokładnie o północy. Nagle w niebo wystrzeliwują setki petard i fajerwerków. Zaczyna się huczne i głośne świętowanie.
CIEKAWOSTKA: żeby podkreślić radość, Grecy przed świątyniami odpalają ładunki dynamitu. Proceder jest tradycyjny, ale zakazany. Handlarzy tropi się zawzięcie… ale to jedynie oznacza, że na pewno dynamitu i huku będzie sporo. Niektórzy przynoszą broń, ale raczej w niewielkich wioskach, więc nie ma się czego obawiać.
Po fajerwerkach wszyscy się przekrzykują: „Chrystus zmartwychwstał” (Christo anesti!), a odpowiedź brzmi „Zaprawdę zmartwychwstał” (Alithos anesti). Jest to pozdrowienie pierwszych chrześcijan.
Potem niewielkie grupy wiernych wracają do cerkwi, gdzie trwa liturgia wielkanocna do godziny 3 rano. Reszta wraca do domów zjeść pierwszy posiłek, często po 48 dniach postu. To zwykle zupa magirica ( podobna do polskich flaków) , chałka świąteczna i jajko.
NIEDZIELA PALMOWA –dzień rozpoczyna się od mszy podczas której Grecy dzielą się zielonymi krzyżami zrobionymi z gałązek palmowych. Wcześnie rano głowa rodziny przygotowuje ruszt i zaczyna się ceremonia pieczenia koźlaka lub jagnięcia lub koźlaka. Je się tylko mięso młodego zwierzęcia. Trwa to około 5 godzin. W tym czasie kobiety przygotowują świąteczny stół, do którego zasiada się w południe. I zaczyna się wielka grecka rodzinna biesiada z ogromną ilością jedzenia i greckimi tańcami. To ogromna impreza, bo zwykle greckie rodziny są naprawdę liczne. Ważną tradycją jest również „stukanie się jajkami”. Każdy przynosi ze sobą czerwone jajko i stuka się z innym. Jeśli nie pęknie – świadczy to o powodzeniu i łaskach bożych na najbliższy rok.
Z przyjaciółmi i znajomymi świętuje się w poniedziałek. Zwykle spędza się czas na świeżym powietrzu organizując pikniki i puszczając latawce.
CIEKAWOSTKI:
– Prawosławni surowo przestrzegają tradycji wczesnochrześcijańskich. To wynika z nazwy ich kościoła. Prawosławny to po grecku orthodoksos. Orthos znaczy słuszny, prawidłowy,a doksa –sława. W wolnym tłumaczeniu ludzie, którzy prawidłowo sławią Boga. Jednym ze zwyczajów sięgających korzeni chrześcijaństwa jest sposób mierzenia czasu. Otóż wtedy dzień kończył się i zaczynał zachodem słońca. Według tego czasu żyją dziś między innymi mnisi na górze Athos w północnej Grecji. Dlatego Wielki Piątek dla prawosławnych to Wielki Czwartek dla katolików
– wielki post wiąże się również z przerwą w aktywnościach seksulanych…
– W trakcie świąt 5 milionowe Ateny, opuszczają 3 miliony osób, żeby wyjechać do rodzin.
– tradycyjnie rodzice chrzestni kupują dzieciom w prezencie ozdobione świece i czekoladowe jajka.
Dorota Gonet
